چاقی از کودکی اغاز می‌شود؛ تهدیدی جدی برای سلامت سرزمین – غروب شهر

خبرگزاری مهر _ گروه سلامت: چاقی امروز به یکی از جدی‌ترین چالش‌های سلامت در ایران و جهان تبدیل شده است و این معضل که در ظاهر تنها به اضافه وزن محدود می‌شود، در واقع پیامدهای گسترده‌ای بر سلامت جسم و روان افراد و حتی اقتصاد و منفعت‌وری جامعه دارد.

در دهه‌های تازه، تحول سبک زندگی، افت فعالیت بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و گسترش عادات تغذیه‌ای ناسالم، به‌اختصاصی در بین کودکان و نوجوانان، روال شیوع چاقی را به‌شدت تسریع کرده است و اگر برای کنترل این روال چاره‌اندیشی نشود، چاقی در آینده‌ای نه‌چندان دور به بحرانی فراگیر در حوزه سلامت عمومی سرزمین تبدیل خواهد شد.‌

در این بین، تغییرات سریع سبک زندگی، افت تحرک بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و نبوده است آموزش‌های جامع تغذیه‌ای، محیطی موسوم به «محیط مولد چاقی» را در جامعه شکل داده‌اند. این حالت دلواپس‌کننده، الزام تدوین و اجرای سیاست‌های پیشگیرانه، هماهنگ و ملی را بیشتر از پیش برجسته می‌سازد.

با مقصد بازدید ابعاد گوناگون این بحران رو به رشد و تحلیل راهکارهای مقابله با آن، به او مباحثه با «محمد هاشمی، دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران» پرداختیم.

آقای دکتر به گفتن اولین سوال عوامل مهم شیوع چاقی در سرزمین چیست؟

عوامل پدیدآورنده چاقی را می‌توان به دو گروه کلی تقسیم کرد؛ یکی مسائل مربوط به وراثت و ژنتیک و فرد دیگر عوامل محیطی و سبک زندگی. طی دهه‌های تازه، ناظر افزایش قابل‌دقت شیوع چاقی نه‌تنها در سرزمین، بلکه در سراسر جهان بوده‌ایم. از آنجا که ساختار ژنتیکی جامعه در این زمان تغییری نکرده، می‌توان نتیجه گرفت که عوامل محیطی و تحول در شیوه زندگی عامل مهم این افزایش می باشند. افت تحرک بدنی ناشی از گسترش تکنولوژی و دسترسی آسان‌تر به خوراکی‌های پرکالری جهت شده اعتدال انرژی بدن به سمت دریافت زیاد تر و در نتیجه انباشت چربی و افزایش وزن سوق اشکار کند.

چاقی در بین کودکان و نوجوانان؛ تهدیدی برای آینده سلامت سرزمین

کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه در قیاس با چند دهه پیش، تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به اضافه وزن به شکل چشمگیری افزایش یافته است و کوچک شدن سپس خانوار و افزایش خانواده‌های تک‌فرزند یا دوفرزند علتشده دقت والدین به تغذیه فرزندان زیاد تر شود و دسترسی آن‌ها به خوراکی‌های پرکالری افزایش یابد و از نظر دیگر، سبک زندگی از خانه‌های دارای حیاط و بازی‌های خیابانی به زندگی آپارتمانی و کم‌تحرک تحول کرده است.

در کنار این موارد، تنوع بالای خوراکی‌ها و قیمت ارزان‌تر مواد غذایی ناسالم نسبت به خوراکی‌های سالم نیز از عوامل مؤثر در چاقی کودکان است و در تعداد بسیاری از مدارس، بوفه‌ها به جای اراعه مواد غذایی سالم، خوراکی‌های پرکالری را در اختیار دانش‌آموزان قرار خواهند داد. این نوشته علتمی‌شود در ذهن کودک، مصرف این خوراکی‌ها طبیعی و حتی مجاز برداشت شود.

از نظر دیگر، وسوسه دیدن دیگر دانش‌آموزان در حال خرید این خوراکی‌ها نیز به ترویج تغذیه ناسالم منجر می‌شود. نتیجه این چنین روندی، افزایش دلواپس‌کننده تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی است.

در رابطه جمعیت سالمندان سرزمین و تأثیر چاقی بر این قشر چه نظری دارید؟

ما با یک گذار دموگرافیک روبه رو هستیم؛ به این معنی که ساختار جمعیتی سرزمین در حال تحول است. در قبل، به علت بهبود شرایط بهداشتی و درمانی، امید به زندگی افزایش یافته و در عین حال نرخ زاد و ولد افت یافته است، به این علت، با افزایش جمعیت سالمند روبرو هستیم.

از نظر دیگر، ما دچار گذار اپیدمیولوژیک نیز شده‌ایم. در قبل، بیماری‌های واگیر عامل مهم مرگ‌ومیر بودند، اما امروزه بیماری‌های غیر واگیر همانند دیابت، سختی خون، سکته‌ها، بیماری‌های قلبی، سرطان‌ها و… بیشترین بار بیماری را به خود تعلق داده‌اند.

در کشورهای گسترش‌یافته این گذار طی ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال رخ داده، اما در سرزمین ما طی چند دهه مختصر این دو گذار به‌صورت همزمان و سریع اتفاق افتاده‌اند و نتیجه این حالت، روبه رو با جمعیتی سالمند و در عین حال مبتلا به بیماری‌های غیر واگیر در سال‌های آینده است.

عوارض جسمی و اقتصادی چاقی در جامعه

چاقی در همراهی با تعداد بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر همانند سختی خون بالا، دیابت، چربی خون، سکته‌های قلبی و مغزی و برخی از سرطان‌ها دیده می‌شود. هنگامی چاقی از دوران کودکی اغاز شود، بیماری‌های ناشی از آن نیز چند دهه سریعتر ابراز می‌کنند. برای مثال، فردی که در ۴۰ سالگی دچار چاقی می‌شود، امکان پذیر در ۵۵ سالگی به دیابت و در ۷۰ سالگی به بیماری‌های قلبی مبتلا شود، اما کودکی که از هشت سالگی چاق است، این بیماری‌ها را امکان پذیر در سنین پایین‌تر توانایی کند. این حالت علاوه بر صدمه به سلامت فرد، هزینه‌های سنگینی را به نظام درمان و اقتصاد سرزمین تحمیل می‌کند، چرا که افراد بیمار منفعت‌وری پایین‌تری خواهند داشت و سختی مضاعفی به صندوق‌های بیمه داخل می‌شود.

اصلاح شیوه زندگی؛ تنها راهکار علمی مقابله با چاقی

اصلاح سبک زندگی، تحول الگوی تغذیه و افزایش فعالیت بدنی هم چنان تنها روش مؤثر و تأییدشده برای درمان چاقی است. داروهای لاغری حاضر در بازار هرچند برخی تأییدیه‌های ملزوم را دارند، اما تا این مدت تازه می باشند و در آینده امکان پذیر عوارض بیشتری از آن‌ها شناخته شود.

این داروها طبق معمولً با افت اشتها عمل می‌کنند و در نتیجه امکان پذیر فرد دچار سو تغذیه شود. توانایی نشان داده تعداد بسیاری از افرادی که از این داروها منفعت گیری کرده‌اند، بعد از قطع مصرف مجدد اضافه وزن اشکار کرده‌اند و منفعت گیری از این داروها باید تنها با تجویز پزشک و همراه با مراعات تغذیه سالم صورت گیرد.

در رابطه آمار چاقی، بیشتر از نیمی از جمعیت سرزمین دچار اضافه وزن یا چاقی می باشند، و این مشکل به خصوص در کودکان و نوجوانان دلواپس‌کننده است. چون افرادی که در دوران کودکی و نوجوانی دچار چاقی می باشند، زیاد تر در معرض بیماری‌های ناشی از چاقی در سنین بالاتر قرار دارند. این مسأله نیازمند برنامه‌ریزی و همکاری نهادهای گوناگون، از جمله وزارت بهداشت و دیگر سازمان‌ها، برای مقابله با چاقی است.

در رابطه تأثیرات روانی چاقی، تحقیقات نشان خواهند داد که چاقی می‌تواند علتایجاد اختلالات اضطرابی و افسردگی شود. این چنین، افرادی که از نظر روانی دچار مشکلاتی همانند اضطراب یا افسردگی می باشند، امکان پذیر به چاقی مبتلا شوند. این مشکلات روانی و چاقی می‌توانند به طور چرخه‌ای همدیگر را تشدید کنند.

در خصوص پوشش بیمه‌ای درمان چاقی نیز باید او گفت که اکنون تعداد بسیاری از بیمه‌ها، به اختصاصی بیمه‌های پایه، خدماتی برای درمان چاقی اراعه نمی‌دهند یا با محدودیت‌هایی همراه می باشند. این مسأله نیاز به تجدید نظر و بازنگری در سیاست‌های بیمه‌ای دارد، چرا که چاقی می‌تواند عرصه‌ساز ابراز تعداد بسیاری از بیماری‌ها باشد و نیاز به درمان جدی دارد.

جراحی چاقی؛ آخرین گزینه درمانی

اعمال جراحی محدودکننده دستگاه گوارش و معده آخرین گزینه درمانی برای افرادی است که دچار چاقی مفرط بوده و دیگر راه حلها برایشان مؤثر نبوده است. در این جراحی‌ها، بخشی از دستگاه گوارش از کارکرد طبیعی خارج می‌شود تا جذب مواد غذایی افت یابد.

با این حال، این راه حلها نیز بدون عارضه نیستند و تعداد بسیاری از بیماران بعد از مدتی مقداری از وزن از دست‌رفته را مجدداً بازمی‌گردانند و به این علت، اصلاح سبک زندگی هم چنان پایه مهم درمان چاقی محسوب می‌شود.

رابطه دوسویه چاقی و اختلالات روانی

رابطه چاقی با مشکلات روانی دوسویه است. برخی افراد به علت اضطراب یا افسردگی به پرخوری عصبی روی می‌آورند و در نتیجه دچار چاقی خواهد شد، از نظر دیگر، خود چاقی نیز می‌تواند جهت ابراز اختلالات خلقی و اضطرابی شود. این دو عامل یکدیگر را تشدید می‌کنند و در این چنین شرایطی، تنها رژیم غذایی کافی نیست و وجود روان‌پزشکان و متخصصان رفتاردرمانی در روال درمان الزامی است.

نقش فست‌فودها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا در افزایش وزن

قسمت بسیاری از کالری اضافی دریافتی افراد از مصرف فست‌فودها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا ناشی می‌شود و فست‌فودها طبق معمولً پرچرب، پرنمک و پرکالری می باشند و مصرف مکرر آن‌ها می‌تواند نوعی وابستگی غذایی تشکیل کند و نوشیدنی‌های انرژی‌زا نیز به‌علت دارا بودن مقادیر زیاد قند، انرژی و کافئین، علاوه بر افزایش کالری دریافتی، جهت افزایش اشتها خواهد شد و به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در ابراز چاقی نقش دارند.

لزوم عمل هماهنگ برای کنترل چاقی

چاقی تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه قضیه‌ای چندوجهی و ملی است که نیازمند همکاری جدی همه نهادهای مرتبط، از جمله نهادهای آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی برای پیشگیری و کنترل آن است.