چرا حضرت معصومه (س) ازدواج نکردند؟_غروب شهر

به گزارش برنا، در روز اول ذیقعده سال ۱۷۳ هجری، در شهر مدینه دختری چشم به جهان گشود که قرار شد کریمه اهل بیت باشد و امامی به وجودش افتخار کند. چه افتخار از این بالاتر که امام رضا(ع) به او لقب “معصومه” داده است(بانویی بهشتی، غرق در عبادت و نیایش، پیراسته از زشتی ها و شبنم معطر آفرینش) و فرمود: «هرکس معصومه را در قم زیارت کند، همانند فردی است که مرا زیارت کرده است». مگر این بانو کیست؟ که امام صادق(ع) در رویای صادقه به آیت الله مرعشی که با دعا و راز و نیاز، تلاش پیگیری را برای یافتن قبر مطهر حضرت زهرا (س) اغاز کرده خطاب فرمود: برتو باد به کریمه اهل بیت. بانویی که شفیع روز محشر خواهد می بود همانند مادر پاکش فاطمه اطهر(س).

در این گزارش تلاش شده گوشه ای از عظمت این بانوی بزرگ اسلام را از نظرتان بگذرانیم:

مقام علمی حضرت معصومه (س)

حضرت معصومه (س) از جمله بانوان گرانقدر و والا مقام جهان تشیع است و مقام علمی بلندی دارد. نقل شده که روزی جمعی از شیعیان، به تصمیم دیدار حضرت موسی بن جعفر (ع) و پرسیدن سوال هایی از ایشان، به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم (ع) در مسافرت می بود، سوال های خود را به حضرت معصومه (س) که در آن زمان کودکی خردسال بیش نبوده است، تحویل دادند. فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام رفتند، ولی تا این مدت ایشان از سفر برنگشته می بود. بعد به ناچار، سوال های خود را باز خواستند تا در مسافرت بعدی به خدمت امام برسند، غافل از این که حضرت معصومه (س) جواب سوال ها را نگاشته است. هنگامی جواب ها را احتیاط کردند، زیاد خوشحال شدند و بعد از سپاسگزاری زیاد، شهر مدینه را ترک انها گفتند. از قضای روزگار در بین راه با امام موسی بن جعفر (ع) روبه رو شده، ماجرای خویش را باز انها گفتند. هنگامی امام جواب سوال ها را مطالعه کردند، سه بار فرمود: پدرش فدایش.

زیارت حضرت معصومه (س) از منظر روایات

درمورد فضیلت زیارت حضرت معصومه (س) روایات بسیاری از پیشوایان معصوم رسیده است. از جمله، هنگامی که یکی از محدثان برجسته قم، به نام “سعد بن سعد” به محضر مقدس امام رضا (ع) شرفیاب می شود، امام هشتم خطاب به ایشان می فرماید: ای سعد! از ما در نزد شما قبری است. سعد می گوید: فدایت شوم! آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر (س) را می فرمایید؟ می فرماید: آری، هر کس او را زیارت کند، در حالی که به حق  او آگاه باشد، بهشت از آن اوست.

پیشوای جهان تشیع امام جعفر صادق (س) نیز در این باره می فرماید: هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب گردد. و در حدیث فرد دیگر آمده است: زیارت او، هم سنگ بهشت است. 

امام رضا (ع) و لقب معصومه

حضرت فاطمه معصومه (س) بانویی بهشتی، غرق در عبادت و نیایش، پیراسته از زشتی ها و شبنم معطر آفرینش است. احتمالا یکی از دلایل «معصومه» نامیدن این بانو، آن باشد که عصمت مادرش حضرت زهرا (س) در او تجلی یافته است. بر پایه پاره ای از روایات، این لقب از سوی امام رضا (ع) به این بانوی والامقام اسلام داخل شده است؛ چنان که فقیه بلند اندیش و سپید سیرت شیعه، علامه مجلسی (ع) در اینباره میگوید: امام رضا (ع) در جایی فرمود: «هرکس معصومه را در قم زیارت کند، همانند فردی است که مرا زیارت کرده است». 

علت ازدواج نکردن حضرت معصومه(س)

مدام این سوال برای تعداد بسیاری نقل می شود که چرا دختران امام کاظم(ع) بر خلاف پافشاری پیامبر(ص) ازدواج نکردند، اما باید او گفت که این قضیه دلایل مختلفی دارد. یعقوبی که از مورخین شیعه است درمورد علت ازدواج نکردن دختران امام موسی کاظم(ع) می نویسد: حضرت امام موسی کاظم(ع) وصیت فرمود که دخترانش ازدواج نکنند، ولذا هیچیک از آنان ازدواج نکردند، به جز(ام سلمه)که هم ازدواج واقعی نبوده است، بلکه وی از مصر عازم حج می بود برای این که در این سفر محرمی داشته باشد با پسر عمویش قاسم بن محمد بن جعفرالصادق(ع) عقد محرمیت جاری کرد.

در جواب به این حرف های یعقوبی باید او گفت که اولا: حرف های یعقوبی بی مبنا و ناموافق با سنت اهل بیت(ع) است، چون امکان ندارد ائمه(ع) ناموافق سیره جدشان رسول الله(ص) عمل نماید، چون که روایات بسیاری از ناحیه مقدسه رسول الله(ص) بدست ما رسیده که همه حاکی از اهمیت این کار مستحبی دارد تا جائی که حضرت ختمی مرتبت می فرماید(فلیس منی) یعنی اگر فردی ازدوج ننماید از من نیست. آیا معقول است امامی که ما قائل به معصومیتش می باشیم این وصیت را در حق فرزندانش نماید، بعد باید او گفت که نظریه یعقوبی خالی از حقیقت و غیرمستند است.

ثانیا: متن وصیتنامه حضرت امام موسی کاظم(ع) در طول قرنها و سالها از حوادث باقی مانده و در کتب تاریخی حاضر است که مرحوم کلینی همه وصیت آن حضرت را در کتاب شریف کافی نقل می نماید که نوشته؛ حضرت امام موسی کاظم(ع) در این وصیتنامه بعد از آنکه همه فرزندانش را به تبعیت از امام رضا(ع) فرمان داد، در رابطه فرزندانش فرموده: “وان اراد رجل منهم ان یزرج اخته فلیس له ان یزوجهاالا باذنه وامره، فانه اعرف بمناکح قومه”. “هرکدام از آنها اگر بخواهد خواهرش را تزویج دهد، بدون اجازه‌ و فرمان امام رضا(ع)این چنین حقی را ندارند، چون او به مصالح قومش در امر ازدواج از همه آنها آگاهتر است”.

در جای دیگر از همین وصیتنامه می فرماید: “ولا یزوج بناتی احد من اخوتهن من امهاتهن ولا سلطان ولا عم الا برأیه ومشورته، فان فعلوا ذلک فقد خالفوا الله ورسوله وجاهدوه فی ملکه، وهو اعرف بمناکح قومه، فان اراد ان یزوج زوج، وان اراد ان یترک ترک”. “هیچ یک از دخترانم را نباید برداران مادری و سلاطین و یا عموهایشان شوهر دهند، مگر با نظر و مشورت حضرت رضا(ع) اگر بدون اجازه او به این چنین کاری عمل کنند، با خدا و رسول خدا مخالفت ورزیده اند و در سلطنت خدا منازعه نموده اند، چون او به مصالح قومش در امر ازدواج آگاهتر است، بعد هرکس را او تزویج دهد اطاعت کند و هرکسی را او تزویج نکند فرمان برد”

باید متذکر شد که در این وصیتنامه حضرت زیاد تر خواستند، به فرزندان خود اظهار کند که حجت خدا سپس از وی حضرت رضا(ع) است و باید در هر موردی من جمله قضیه ازدواج از آن حضرت اطاعت و اجازه بگیرند. بنابر گفتن فوق باز فرمایش یعقوبی رد می شود و بی مبنا بودن قول او را می توان پی برد و لذا صاحب کتاب(حیاه الامام موسی بن جعفر) صریحا مجعول بودن نقل یعقوبی را علان نموده است.

نظریه دوم که در رابطه عدم ازدواج دختران حضرت موسی بن جعفر(ع) داده اند این است که حرف های اند چون برای آن مخدرات هم کفو اشکار نمی شد لذا ازدواج ننمودند. در رد این نظریه فوق دو جواب ذکر شده است؛ اولا: “سیره ائمه اطهار(ع) این نبوده است که دختران خود را به جهت اشکار نشدن(کفو) در خانه نگه بدارند و مانع از ازدواج آنها شوند، بلکه آنها عملا‌ و قولا مومن و مؤمنه را کفو یکدیگر می دانستند و امر می فرمودند که اگر دین و تقوای فردی را پسندید دختران خود را به همسری او درآورید.

ثانیا: در عصر امام کاظم(ع) جوانان با لیاقت ای از اولاد امام حسن مجتبی(ع) و از تبار حضرت سیدالشهداء(ع) بودند که می توانستند کفو دختران آن حضرت باشند. لذا به گمان زیاد نظر سوم درست می باشد و آن خفقان شدید هارونی است. اختناق در عصر هارون الرشید به جائی رسیده می بود که فردی جرأت نداشت به در خانه‌ امام کاظم(ع) آمد و شد کند، کجا رسد به این که آرزوی دامادی آن حضرت را در سر بپروراند.

اما جواب فرد دیگر نیز وجود دارد و آن این که اولا: فاطمه کبری حضرت معصومه(ع) در سال ۱۷۳ هـ .ق بدنیا آمده و نظر به این که این بانو به اجماع مورخین بزرگترین دختران حضرت امام موسی کاظم(ع) بوده و این چنین آن حضرت هم در سال ۲۰۱هـ .ق به شهادت رسید باید او گفت که ایشان در زمان شهادت امام کاظم (ع) ۱۰ سال زیاد تر نداشت و تازه بحد بلوغ رسیده می بود چه رسد که مابقی دختران آن حضرت که از فاطمه معصومه(ع) کوچکتر بودند.

ثانیا: چون مورخین عنایت کافی در تاریخ تولد و وفات و ازدواج اولاد ائمه(ع) و بعضا خود ائمه(ع) نداشتند امکان پذیر که آن مخدرات با همه آن مسائل و مصائب و مشکلاتی که نقل گردید، ازدواج نموده و این سنت با لیاقت جدشان را پیروی کرده باشند مضافا براینکه(عدم الوجدان لا یدل علی عدم الموجود) چون مورخین قضیه ازدواج اولاد ائمه(ع) را ذکر نکرده و یا در کتب تاریخی حاضر نیست علت بر ازدواج نکردن آن مخدرات نمی توان باشد گرچه در رابطه شخص حضرت معصومه(ع) همان دلائل فوق مبنی بر عدم ازدواجش کافی است.

تاریخچه حرم حضرت معصومه(ع)

بعد از دفن حضرت معصومه (س) در قم ، موسى بن خزرج سایبانى از بوریا بر فراز قبر شریفش قرار داد تا این که حضرت زینب فرزند امام جواد (ع) به سال ۲۵۶ هجرى قمرى اولین گنبد را بر فراز قبر شریف عمه بزرگوارش بنا کرد. بعد از آن در طول سالیان دراز تا امروز مرقد مطهر ایشان مدام مورد دقت و احترام شیعیان و ارادتمندان بوده و چندین دفعه تجدید بنا شده و گسترش و تکمیل یافته است. امروزه حرم مطهر دارای ضریح، گنبد، رواق ها، ایوان ها ،صحن ها، گلدسته هاو….زیاد زیبایی است.

سیر تاریخی هریک ازبناهای حرم به شرح زیر است:

مرقد مطهر

در سال ۶۰۵ هجرى به دستور «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ ترین استاد کاشى ساز آن زمان «محمد بن ابى طاهر کاشى قمى» کار ساخت و پرداخت کاشى هاى متنوع مرقد را اغاز کرد و سپس از هشت سال، در سال ۶۱۳ کاشى هاى آن آماده گردید و کار گذاشته شد. اخیراً در سال ۱۳۷۷ شمسى مرقد مطهر به شکل تازه که آمیخته اى از کاشى و سنگ است تجدید بنا شد و این چنین دیواره هاى داخلى با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.

 ضریح

در سال ۹۶۵ هجرى شاه طهماسب صفوى، در چهار طرف مرقد ضریحى آجرى آراسته به کاشی هاى هفت رنگ و کتیبه هاى معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذى باز می بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضریح بریزند.

در سال ۱۲۳۰ هجرى قمرى فتحعلى شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحى که از نقره ضریح اسبق و نقره هاى حاضر در خزانه ساخته شده می بود به جاى آن نصب گردید.

این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سال هاى متمادى روى مرقد حضرت باقى می بود تا این که در سال ۱۳۶۸ هجرى شمسى به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تحول دادند و ضریحى را با ظرایف و شاهکارهاى هنرى اختصاصی اى به جاى آن نصب نمودند که آن ضریح هم چنان برفراز تربت نورانى حضرت برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسى اصلاحات و تعمیرات تازه صورت گرفت.

رواق ها

محدوده هاى نزدیک تر به ضریح مطهر را رواق می گویند. حرم مطهر دارای چهار رواق است:

۱- رواق بالاسر که محوطه بین مسجد بالاسر تا ضریح مطهر است و با آیینه کارى و گچکارى هاى زیاد قشنگ آراسته شده است.

۲- رواق دارالحفاظ که محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر است.

۳- رواق آینه (شهید بهشتى) که در قسمت زنانه و پایین پاى حضرت (س) واقع است.

۴- رواق پیشرو که محوطه بین مسجد طباطبایى تا ضریح مطهر است.

صحن ها

حرم مطهر دارای سه صحن است:

۱- صحن نو (اتابکى):

این صحن قشنگ داراى چهار ایوان شمالى، جنوبى و شرقى و غربى است: ایوان شمالى آن ورودى از میدان اغاز و ایوان جنوبى ورودى از طرف قبله و ایوان شرقى ورودى از خیابان ارم و ایوان غربى همان ایوان آینه است در هر کدام از این ایوان هاى یاد شده ظرایف و آثار هنرى، معمارى خاصى به کار رفته است. این صحن آز آثار (میزرا على اصغر خان صدر اعظم) است که از سال ۱۲۹۵ هجرى قمرى تا سال ۱۳۰۳ بناى آن طول کشیده است.

۲- صحن عتیق (قدیم)

صحن عتیق (واقع در شمال روضه مبارکه) اولین صحنى است که در این بارگاه مبارکه بنا شده، این صحن را چهار ایوان قشنگ فرا گرفته است. ایوانى با عظمت در جنوب که همان ایوان طلا (ورودى صحن به روضه مطهره) مى باشد و ایوانى در شمال که ورودى فیضیه به صحن را راه اندازی مى دهد که ساختمان نقاره خانه روى آن بنا شده است و ایوانى در غرب که ورودى مسجد اعظم به صحن است و در شرق، ایوان ورودى صحن عتیق به صحن نو واقع است. این صحن و ایوان هاى اطراف آن را «شاه بیگى» همسر شاه اسماعیل صفوى در سال ۹۲۵ هجرى قمرى بنا نمود. از سال ۱۳۷۷ نیز تعمیرات اساسى در این صحن و مقابر اطراف اغاز شده است که هم چنان ادامه دارد.

۳- صحن صاحب الزمان

این صحن با بیوتات متعلق به آن در مساحتی نزدیک به ۸ هزار متر مربع با چهار جهت ورودی، در سال ۱۳۸۱ اغاز و در سال ۱۳۸۴ افتتاح گردید. (ورودی شرقی “شبستان امام خمینی” ، ورودی غربی “پل آهنچی” ، ورودی شمالی “بست مسجد اعظم” ، ورودی جنوبی “خیابان جدیدالاحداث”. دیواره های اطراف این صحن منقوش به کتیبه های قرآنی با خطوط بنائی و کوفی در ساختار و مطرح تازه با ترکیبی از سیمان سفید و آجر است.

گلدسته ها:

۱-گلدسته های ایوان طلا

در دو طرف این ایوان در صحن عتیق، گلدسته هایی پوشیده از کاشی گرهی به طور مارپیچ (به بلندی ۴۰/۱۷ متر از سطح بام و قطر ۵۰/۱متر) ساخته شده است که بین پیچ ها، اسامی مبارک: «الله»، «محمد»، «على» به خط کوفی نوشته شده است که در بالای آنها زیر مقرنس کتیبه ای قرار دارد، که سقف آن “ان الله و ملائکته یصلون … ” است.

این مأذنه ها به دستور «محمد حسین خان شاهسون شهاب الملک»، در سال ۱۲۸۵ هجرى قمرى، طلا کارى شد.

در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی تعمیرات فرد دیگر بر روی این گلدسته ها صورت گرفت و سر گلدسته ها طلاکاری شد.

۲-گلدسته هاى ایوان آینه

برفراز پایه هاى دو طرف ایوان دو مأذنه است که، از بلندترین بناهاى اغاز مى باشد.

ارتفاع آنها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح صحن ۸۰/۴۲ متر و محیط آن ۳۰/۳ متر می باشد. در بالاى مأذنه ها کتیبه اى با پهناى نزدیک به یک متر دیده مى شود که متن آن در یکى از مأذنه ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلى العظیم» و در دیگرى «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پایین سرتاسر کاشى گرهى است که در بین آن ها نام هاى پروردگار متعال خوانده مى شود.

بانی آنها، امین السلطان و معمار، استاد حسن معمار قمی می باشد و کاشی کاری گلدسته های مذکور سپس از پیروزی انقلاب اسلامی معاوضه شده است.

۳-گلدسته های صحن بزرگ

در صحن بزرگ (نو یا اتابک) روبروی ایوان آیینه قرار دارند. پوشش آنها، کاشی گرهی هشت ضلعی متساوی است. روی چهار ضلع این گلدسته ها نامای مبارک «الله»، «محمد»، «على» از بالا به پایین ۴ مرتبه نوشته شده است.