مرگ خاموش در بطری؛ از نابینایی تا زوال عقل با مصرف الکل – غروب شهر

خبرگزاری مهر – گروه سلامت: الکل یکی از شایع‌ترین انواع اعتیادها در دنیا است. اعتیاد به آن با گفتن الکلیسم مشهور و شناخته شده است. برخی افراد، الکل طبی بی رنگ که جهت مصارف پزشکی مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد را به نوشابه‌ها و نوشیدنی‌ها اضافه می‌کنند.

متانول که به گفتن الکل صنعتی شناخته شده است، نوع دیگر الکل است که از چوب تهیه می‌شود. این محصول به علت ارزان بودن و دسترسی آسان زیاد تر مصرف می‌شود. که یقیناً ملزوم است که بدانید مصرف متانول امکان پذیر علتنابینایی، کوری، اغماء و حتی مرگ شود.

در همین جهت خبرنگار مهر با محمد علی فلاح زاده روانپزشک و مشاور سلامت روانی اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگویی داشته است.

نوشیدن الکل چه عوارضی را به همراه دارد؟

فلاح زاده: نوشیدن الکل می‌تواند تبدیل حالت موقت فراموشی شود که به آن بلک اوت حرف های می‌شود. این حالت برای برخی افراد آزاردهنده است و برای برخی دیگر احتمالا کمتر ناخوشایند باشد، اما حقیقت مهم این است که بلک اوت یا دوره‌های فراموشی بعد از مصرف الکل، اتفاقی دلواپس‌کننده و صدمه‌زننده است. تعداد بسیاری از حوادث ناگوار همانند تصادفات، خشونت‌ها و مشکلات اجتماعی در همین دوره‌ها رخ می‌دهد.

تکرار مصرف الکل و توانایی مکرر بلک اوت، صدمه‌های جدی و غیرقابل بازگشتی به ساختار مغز داخل می‌کند. یکی از قسمت‌های کلیدی مغز که تحت تأثیر قرار می‌گیرد، هیپوکامپ (حافظه) است؛ محلی که مسئول ذخیره و پردازش حافظه می‌باشد. در تاثییر مصرف الکل، حجم هیپوکامپ افت می‌یابد و این روال در بین‌زمان و طویل مدت شدت می‌گیرد. مصرف‌کنندگان مزمن الکل، حجم هیپو کامپ مغزشان، به اندازه فردی است که ۱۵ تا ۲۵ سال از سن واقعی‌شان مسن‌تر به نظر می‌رسد.

علاوه بر هیپوکامپ، قسمت‌های دیگر مغز نیز دچار صدمه جبران‌ناپذیر خواهد شد. ماده سفید و خاکستری مغز، که نقش اساسی در عملکردهای شناختی، تصمیم‌گیری، تنظیم حرکت و هیجانات دارد، تحت تأثیر مصرف الکل کم کم کوچک و تحلیل می‌رود. این فرایند که به آتروفی مغزی معروف است، علتچروکیدگی و افت حجم مغز می‌شود.

این صدمه‌ها نه تنها توانمندیهای شناختی و حافظه را مختل می‌کند، بلکه سلامت کلی مغز و کیفیت زندگی افراد را به شدت افت می‌دهد، به این علت شناخت و آگاهی درمورد اثرات مصرف الکل بر مغز اهمیت بالایی دارد و می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری و درمان داشته باشد.

مصرف الکل چه تأثیری بر ساختار و کارکرد مغز می‌گذارد؟

فلاح زاده: مصرف مکرر و زیاد الکل نه تنها علتصدمه‌های ساختاری غیرقابل برگشت در مغز می‌شود، بلکه عملکردهای حیاتی آن را نیز مختل می‌کند. قسمت پیشانی مغز که مسئول تنظیم حرکت، هیجانات، پرخاشگری، تصمیم‌گیری و حتی توانایی‌های ظریف همانند خط‌خطی کردن یا نقاشی است، به شدت صدمه می‌بیند. این صدمه‌ها علتکاهش دقت و کیفیت در انجام کارهای ظریف و افت توانایی‌های حرکتی می‌شود که نشانه‌های راحتی از تخریب ساختاری مغز به شمار می‌آید.

مصرف الکل در طویل مدت می‌تواند عرصه‌ساز بیماری‌های جدی همانند آلزایمر و زوال عقل شود، این چنین الکل جذب ویتامین‌ها به‌اختصاصی تیامین را در دستگاه گوارش مختل می‌کند که تبدیل کمبودهای شدید و صدمه‌های مغزی می‌گردد. یکی از بیماری‌های ناشی از این کمبود، سندروم ورنیکه-کورساکوف است که مشکلات جدی حافظه، اختلال در جهت‌یابی، ناهماهنگی حرکات چشم و دیگر ناتوانی‌های شناختی را به همراه دارد.

علاوه بر این، این صدمه‌ها می‌توانند علتتغییرات رفتاری شدید از جمله ابراز رفتارهای غیرطبیعی، بدبینی و حتی رفتارهای خلاف عرف شوند. افسردگی نیز یکی از پیامدهای جدی مصرف مزمن الکل است که سلامت روان افراد را به خطر می‌اندازد و نیازمند دقت و درمان تخصصی است.

تأثیرات مصرف الکل بر خلق‌وخو، خواب و سلامت روان چیست؟

فلاح زاده: مصرف الکل به‌هیچ‌وجه درمان افسردگی نیست، بلکه بعضی اوقات این فکر نادرست وجود دارد که الکل می‌تواند به بهبود خلق‌وخو پشتیبانی کند. حقیقت این است که الکل اثرات منفی و عمیقی بر خلق‌وخو، خواب و سلامت روان دارد. برای تعداد بسیاری از افراد، الکل علتخواب‌آلودگی می‌شود، اما این خواب کیفیت مناسبی ندارد و با خواب مؤثر و آرام‌قسمت که به تثبیت حافظه و بهبود خلق‌وخو پشتیبانی می‌کند، تفاوت بسیاری دارد.

مصرف الکل الگوی خواب را مختل می‌کند و علتبی‌نظمی در مرحله های خواب می‌شود. این اختلال خواب خود عرصه‌ساز افسردگی، حملات پنیک و مشکلات اضطراب است. افراد بعد از مصرف سنگین الکل امکان پذیر سریع به خواب بروند، اما این خواب به کلمه خواب دپرس‌کننده است که کیفیت پایینی دارد و نه تنها به تجدید قوا پشتیبانی نمی‌کند، بلکه به تشدید افسردگی و مشکلات روانی دامن می‌زند.

آیا صدمه‌های ناشی از مصرف الکل قابل درمان یا جبران است؟

فلاح زاده: بسته به مقدار مصرف، الگو و زمان زمان مصرف، بخشی از این صدمه‌ها قابل بهبود است. مصرف مختصر‌زمان یا محدود نسبت به مصرف مزمن و طویل زمان صدمه کمتری دارد. حتی برخی مشکلات ناشی از افتویتامین‌ها و مواد مغذی در بدن به پشتیبانی داروها و درمان‌های تخصصی قابل جبران است.

پیش از این، تبلیغات شرکت‌های تشکیل مشروبات الکلی مصرف مسئولانه را پیشنهاد می‌کردند و ادعا می‌شد که مصرف کم الکل در مناسبت‌ها و دورهمی‌ها خطر چندانی ندارد، اما تحقیقات تازه در معتبرترین مراکز علمی دنیا، از سال ۲۰۲۳ به سپس، نشان داده‌اند که هیچ مقدار الکلی بی‌خطر نیست. این نوشته به اختصاصی برای گروه‌های حساس همانند زنان باردار و نوجوانان در سن رشد زیاد حیاتی است و مصرف الکل برای این افراد عوارض شدید و غیرقابل جبرانی دارد.

با این حال هر زمان برای ترک الکل عمل شود، دیر نیست. تعداد بسیاری از صدمه‌های ناشی از مصرف الکل قابل پیشگیری و حتی درمان می باشند، به اختصاصی اگر فرد به موقع به مراکز تخصصی و درمانی مراجعه کند. به گفتن مثال، در سرزمین ما بیمارستان‌هایی همانند روزبه خدمات تخصصی برای ترک الکل و پیشگیری از عوارض آن اراعه خواهند داد.

خبر‌رسانی درست و آموزش عمومی نقش زیاد مهمی در افت مصرف الکل و پیشگیری از عوارض آن دارد. مسئولان و نهادهای بهداشتی باید تلاش کنند تا این آگاهی‌ها به طور گسترده در جامعه انتشار شود تا افراد بدانند که مصرف الکل نه تنها درمان افسردگی نیست بلکه می‌تواند سلامت جسمی و روانی آن‌ها را به شدت به خطر بیندازد.

آیا می‌توان الکل را ترک کرد؟

فلاح زاده: افراد باید بدانند که برای ترک الکل هیچ‌گاه دیر نیست، حتی در مواردی که مصرف مزمن بوده، قسمت قابل توجهی از صدمه‌های مغزی، روانی و جسمی قابل درمان و جبران است، به شرط آن‌که ترک به موقع و همراه با مداخله تخصصی انجام شود.

برای ترک مؤثر و پایدار مصرف الکل، تنها قطع فیزیکی مصرف کافی نیست؛ بلکه باید اقداماتی چندوجهی و حرفه‌ای صورت گیرد تا فرد بتواند در برابر وسوسه‌ها مقاومت کند، از برگشت پیشگیری نماید و در مسیر بهبودی باقی بماند.

راهکارهای تخصصی روان‌پزشکی برای ترک موفق الکل چیست؟

فلاح زاده: برای ترک الکل ابتدا تشخیص مشکلات همراه همانند افسردگی، اضطراب یا اختلال خواب که بعضی اوقات جهت مصرف الکل خواهد شد یا در تاثییر آن تشدید یافته‌اند، قدم نخست در درمان است.
درمان دارویی مناسب، داروهایی وجود دارند که میل به مصرف الکل را افت خواهند داد (همانند نالتروکسان یا آکامپروسات) یا علائم ترک را کنترل می‌کنند. این داروها باید زیر نظر روان‌پزشک تجویز شوند، روان‌درمانی، درمان شناختی-رفتاری پشتیبانی می‌کند فرد محرک‌های مصرف الکل را شناسایی و کنترل کند.

آموزش توانایی‌های نه گفتن، مدیریت استرس، و جایگزینی رفتارهای سالم از جمله اهداف مهم این درمان‌ها است، پیشگیری از لغزش، آموزش استراتژی‌هایی برای مقابله با موقعیت‌های پُرخطر همانند ناراحتی‌های روانی، سختی اجتماعی یا موقعیت‌های تحریک‌کننده.، درمان‌های گروهی و حمایتی، وجود در جلسات گروه‌های خودیاری همانند انجمن الکلی‌های گمنام یا گروه‌های شبیه، از عوامل مؤثر در تداوم ترک است، حمایتخانوادگی و اجتماعی و در آخر آموزش خانواده برای فهمیدن حالت فرد و تشکیل محیط امن و حمایتی، نقش مهمی در پیروزی روال درمان دارد.

آیا دسترسی آسان به الکل، مصرف را زیاد تر می‌کند؟

فلاح زاده: بله، یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی که گاه در فضای عمومی و حتی برخی اظهارنظرهای غیرکارشناسی دیده می‌شود، این است که حرف های می‌شود اگر الکل آزاد شود، تقلبی مصرف نمی‌شود» یا آزادی علتکاهش مصرف بی‌رویه می‌شود؛ اما داده‌های آماری و پژوهش‌های معتبر جهانی دقیقاً عکس این را نشان خواهند داد.

بازدید آمارهای ایالتی در آمریکا مشخص می کند که در ایالاتی همانند یوتا و پنسیلوانیا که سیاست‌های سخت‌گیرانه در فروش و توزیع الکل دارند، از جمله مالیات سنگین، محدودیت فروش، محدودیت وقتی، نتایج ۴۰٪ افت در نرخ آلزایمر، ۳۰٪ افت در تصادفات ناشی از مصرف الکل و ۳۰٪ افت در خشونت خانگی و جرایم مرتبط با الکل بوده است.

در روبه رو، ایالاتی که دسترسی آسان، قیمت پایین و محدودیت‌های حداقلی دارند، ناظر افزایش معنادار در آمار مصرف مزمن، صدمه‌های مغزی، خشونت، افسردگی و حتی خودکشی می باشند.

در برخی ایالات آمریکا، در قبل قانونی وجود داشت که روزهای یکشنبه فروش الکل ممنوع می بود. بعد از لغو این قانون، تنها در همان روز یکشنبه آمار تصادفات، خشونت و حوادث مرتبط با الکل تا ۱۵٪ افزایش یافت. این آمارها مشخص می کند که حتی محدودیت موقت و نسبی در دسترسی به الکل، تأثیر مستقیمی بر افت صدمه‌ها دارد.

چرا خوددرمانی خطرناک است؟

فلاح زاده: ترک الکل خودسرانه و به‌تنهایی، خطرات جدی و حتی کشنده دارد و روال درمان باید در قالب تیمی تخصصی و تحت نظارت پزشکی انجام شود. مطابق توانایی درمانگران، قطع ناگهانی الکل می‌تواند به ابراز تشنج، اختلالات وضعیتی، توهم، کما و در موارد نادر مرگ منجر شود؛ به این علت عمل خودسرانه همانند محبوس‌کردن بیمار در اتاق یا بردن فرد به کمپ بدون نظارت پزشکی، راه حلهای نادرست و پرخطر می باشند.

خطرات ترک خانگی و قطع ناگهانی الکل چیست؟

فلاح زاده: الکل بر سیستم عصبی مرکزی تاثییر مستقیم می‌گذارد. هنگامی مصرف‌کننده یک دفعه مصرف را قطع می‌کند، بدن به‌اختصاصی مغز امکان پذیر عکس العمل شدید نشان دهد. این عکس العمل‌ها شامل تشنج، هذیان (دلیروم)، از دست رفتن هوشیاری و موارد بحرانی‌تر است.

به همین علت برای قطع ناگهانی باید به نکاتی اعم از تحت نظر پزشک بودن و در شرایطی با امکانات اورژانسی انجام شود، بیمارانی که الگوی مصرف طویل یا سنگین داشته‌اند طبق معمولً به بستری مختصر‌زمان و پایش در روزهای ابتدایی نیاز دارند، ساختار درمان استاندارد (چک‌لیست قدم‌به‌قدم)، برسی پزشکی و روان‌پزشکی کامل، بازدید شدت وابستگی، بیماری‌های همراه، مصرف دارو و حالت تغذیه‌ای (افتویتامین‌ها همانند تیامین)، پایش و سم‌زدایی تحت نظر پزشکی، بستری یا مراقبت سرپایی با داروهای حمایتی برای جلوگیری از تشنج و عوارض حاد، درمان دارویی موثر، تجویز داروهایی که میل به مصرف را افت خواهند داد یا علائم ترک را کنترل می‌کنند تحت نظر روان‌پزشک، مداخلات روان‌درمانی، درمان‌های شناختی رفتاری، مدیریت استرس و پیشگیری از برگشت به مصرف، مداخلات بین‌رشته‌ای، وجود روانپزشک، روان‌شناس، مددکار اجتماعی، متخصص تغذیه و در صورت نیاز مراقبت‌های ICU، حمایتخانواده و پیگیری اجتماعی، آموزش خانواده، افت انگ‌زدایی و دسترسی به گروه‌های حمایتی و مراکز بازتوانی، برنامه پیشگیری از عود و در آخر تدوین نقشه عملی برای موقعیت‌های پرخطر و پیگیری طویل مدت، دقت شود.

خطرات راه‌حل‌های سریع و درمان‌های تبلیغی چیست؟

فلاح زاده: تبلیغات برای پمپ زیرپوستی یا راه حلهای تجاری و پرهزینه که وعده شفا یا ترک سریع خواهند داد، گمراه‌کننده‌اند. برخی راه حلهای دارویی یا تزریقی امکان پذیر در کنار برنامه درمانی کاربرد داشته باشند، اما هیچ‌گونه روش یک‌مرحله‌ای، ناگهانی و بدون حمایتروان‌درمانی و اجتماعی جانشین روال درمانی استاندارد نمی‌شود. توانایی بالینی نشان داده که حتی بعد از مداخلات دارویی، بدون حمایتروان‌شناختی و خانوادگی گمان برگشت زیاد است.

نقش خانواده و اجتماع چیست؟

فلاح زاده: خانواده باید محیطی حمایتی فراهم کند؛ تحقیر، طرد یا تصمیم‌های احساسی می‌تواند ریسک عود را بالا ببرد. مددکار اجتماعی، توانبخش و گروه‌های حمایتی جزو ارکان پیروزی طویل مدت‌اند. این چنین، وجود مراکز قانونی و مورد تایید وزارت بهداشت برای درمان و سم‌زدایی اهمیت حیاتی دارد.

مراکزی که در تهران برای ترک الکل در نظر گرفته شده‌اند؟

فلاح زاده: مراجعه به مراکز معتبر، بیمارستان‌ها یا کلینیک‌های مورد تایید وزارت بهداشت انجام شود. در تهران نام مراکزی همانند بیمارستان روزبه و قسمت‌هایی در بیمارستان طالقانی و شهید بهشتی به‌گفتن نمونه نقل شده‌اند که خدمات درمانی و سم‌زدایی تحت نظارت اراعه خواهند داد.

روبه رو با فرد وابسته به الکل نباید به راه حلهای خودسرانه همانند قفل کردن در اتاق یا انداختن او در کمپ‌های غیرپزشکی منتهی شود. الکل برخلاف برخی مواد دیگر نیست که با قطع ناگهانی فقط علائم خفیف ترک تشکیل کند؛ قطع ناگهانی مصرف الکل مخصوصاً در روزها و هفته‌های اول (به‌اختصاصی تا دو هفته) می‌تواند مخاطرات تهدیدکننده حیات از تشنج تا هذیان و حتی مرگ به جستوجو داشته باشد.

نقش خبر‌رسانی رسانه‌ها چیست؟

فلاح زاده: رسانه‌های رسمی و مراجع معتبر مطلب‌های روشن و تکرارشونده درمورد ماهیت واقعی اعتیاد به الکل، خطرات خوددرمانی و مسیرهای درمان انتشار کنند. خبر‌رسانی گسترده علتخواهد شد خانواده‌ها با فراغ‌بال بیشتری برای درمان مراجعه کنند و از به تعویق افتادن پشتیبانی جلوگیری شود.

هنگامی مردم بدانند که مراکز دولتی و دانشگاهی خدمات درمانی، سم‌زدایی و پیگیری بعد از درمان را با استانداردهای پزشکی اراعه خواهند داد، زیاد از جوانان و خانواده‌ها حاضر خواهند شد خواست پشتیبانی کنند؛ فراهم‌سازی فهرست مراکز معتبر، شماره تماس‌ها و توضیح درمورد محرمانگی می‌تواند هزاران جوان را نجات دهد و به سلامت خانواده‌ها پشتیبانی کند.