محدودیت‌ها علت کیفیت پایین شبکه است

«اینترنت در ایران پراختلال، محدود و کُند است»؛ دومین گزارش کیفیت اینترنت در ایران که از سوی انجمن تجارت الکترونیک تهران انتشار شده، با این جمله اغاز می‌بشود و طی چندده صفحه به اثبات این مهم می‌پردازد. در این گزارش آمده است که حالت اختلال‌ها، محدودیت‌ها و شدت اینترنت ایران در برخی اوقات بهتر شده، اما به‌طور کلی هم چنان ایران در قعر جدول کیفیت و شدت اینترنت قرار دارد. در این گزارش پافشاری شده که قسمت قابل‌توجهی از مشکلات اینترنت سرزمین خودخواسته است؛ به این معنی که فیلترینگ و اعمال محدودیت و اختلال نه به‌علت مشکل گسترش زیرساخت‌ها، بلکه به‌خاطر سیاست‌گذاری‌ها و اعمال قوانین رخ داده است.

انجمن تجارت الکترونیک پافشاری داشته که این گزارش را بر پایه داده‌های مراجع بین‌المللی و تحلیل کارشناسان خبره زیرساخت اینترنت سرزمین تهیه کرده‌ است: «از منتقدان این گزارش، به‌خصوص نهادهای دولتی و حاکمیتی که می‌بایست نسبت به این حالت پاسخگو باشند، دعوت می‌شـود تا با اراعه شواهد علمی و داده‌هـای مقداری، ادعاهای جانشین خود را نقل کنند.»

بدون فیلترشکن، منفعت گیری از اینترنت برای ایرانی‌ها ممکن نیست

به حرف های انجمن تجارت الکترونیک تهران، بعد از انتشار کردن اولین گزارش، قدم‌های کوچک اما امیدبخشی از سوی دولت برای از بین بردن محدودیت‌ها برداشته شده است. در این گزارش آمده: «با این همه، اینترنت این روزهای ایران تغییرات محسوسی نداشته است و می‌توان او گفت که ادامه این روال حالت اینترنت ایران، آن را در حالت خطرناکی قرار می‌دهد. آن‌طور که انجمن از واژه خطرناک تعریف داشته، منظورش این است که هم چنان منفعت گیری از اینترنت برای ایرانی‌ها، بدون فیلترشکن ممکن نیست و علتاستفاده از فیلترشکن علاوه بر تحمیل هزینه ماهانه چندهزار میلیاردی است.»

انجمن تجارت الکترونیک تهران در جواب به این سوال که چه فردی باید پاسخگوی کیفیت پایین اینترنت باشد؟ از نهادهایی چون دولت، مرکز ملی فضای مجازی، شورای عالی امنیت ملی و قوه قضاییه نام برده است. این چنین این انجمن پافشاری دارد که ریاست‌جمهوری، با دقت به اختیاراتی که قانون به او داده، اولین شخص جهت پاسخگویی درمورد حالت اینترنت است. انجمن تجارت الکترونیک تهران در گزارش دوم خود، ایران را با ۵۰ سرزمین دیگر در سه شاخص اختلال، محدودیت و شدت قیاس کرده است. ایران درمجموع با کسب ۱۴۲ امتیاز منفی از مجموع ۱۵۰ امتیاز ممکن، در صدر کشورهای با بدترین کیفیت اینترنت قرار دارد. بعد از ایران، قزاقستان و چین اینترنت بی‌کیفیت دارند.

نیمی از فعالان کسب‌وکارهای اینترنتی به مهاجرت فکر می‌کنند

آن‌طور که در این گزارش آمده است، بیشتر از ۵۰ درصد از فعالان کسب‌وکارهای دانش‌بنیان سرزمین در مسیر مهاجرت قرار گرفته‌اند. انجمن تجارت الکترونیک تهران بر پایه پایگاه داده ooni که درزمینه رصد و پایش اختلال و سانسور در اینترنت کشورهای گوناگون فعالیت دارد، نزدیک به ۱۰۰۰ وب‌سایت پرکاربرد در کشورهای گوناگون را در این عرصه معیار قرار داده است: «پایگاه داده ooni درزمینه رصد و پایش اختلال و سانسور در اینترنت کشورهای گوناگون فعالیت می‌کند. اطلاعات خام را از این پایگاه داده استخراج کردیم. از حوالی نیمه ماه مارس یا همان فروردین‌ماه ۱۴۰۲ تا سپتامبر ۲۰۲۳ که می‌بشود حوالی آذرماه ۱۴۰۲، میلیون‌ها تست از Probeها در ۱۶۵ سرزمین جهان انجام شده می بود. از بین این ۱۶۵ سرزمین، ۵۰ سرزمین را انتخاب کردیم که هم جزو ۱۰۰ سرزمین اول جهان بر پایه تشکیل ناخالص ملی (GDP) باشند و هم در نزدیک به ۷۰ درصد در نمونه وب‌سایت‌های بازدید‌شده با یکدیگر همپوشانی داشته باشند تا برسی نهایی‌مان جامعیت و شمول قابل‌دفاعی داشته باشد. سپس هر وب‌سایت را که تعداد خواست‌های fail شده آن بین ۱۰ تا ۵۰ درصد تعداد مجموع درخواسـت‌ها می بود، به‌منزله اختلال و مواردی را که تعداد خواست fail شده آن بیشتر از ۵۰ درصد می بود، به‌معنی فیلتر درنظر گرفتیم. سپس رتبه این ۵۰ سرزمین را در شاخص شدت بر پایه داده‌های کلادفلر استخراج کردیم و رتبه‌بندی نهایی را انجام دادیم. در قسمت رتبه‌دهی نیز هرکدام از این کشورها را بر پایه امتیاز منفی کسب‌شده در شاخص‌های شدت، اختلال و سانسور (بخوانید محدودیت) رتبه‌بندی کردیم تا سنجش دقیق‌تری از نظر جایگاه هر سرزمین داشته باشیم.»

رتبه اختلال اینترنتی در ایران: ۴۷ از بین ۵۰ سرزمین

سرزمین ایران در عرصه اختلال‌های اینترنتی رتبه ۴۷ از بین ۵۰ سرزمین را دارد و از این حیث از کشورهایی همانند اندونزی و ایرلند بالاتر است. در این گزارش آمده است که جایگاه ایران در ماه‌های تازه وضعیتی نوسانی داشته و توانسته مقداری بهتر از قبل بشود. اختلال‌های های مکرر در ماه‌های قبل، حالت پایداری اینترنت سرزمین را در شرایط دلواپس کننده قرار داده است . احتمالا در حالت عادی بتوان اختلال در شبکه بر تاثییر حوادث خارج از کنترل را یک امر عادی و اجتناپ ناپذیر دانست اما وقتی که یک شرکت به تنهایی انحصار اینترنت سرزمین را در دست داشته باشد، دیگر نمی توان به اختلال‌های آن به چشم یک مشکل عادی نگاه کرد و مسئولین آن باید زیاد تر از همیشه نسبت به حوادثی که بر تاثییر ضعف های طراحی، اجرا و نگهداری شبکه رخ میدهد جواب‌گو باشند. انجمن تجارت الکترونیک تهران باور دارد عکس العمل و اطالعرسانی وزارت ارتباطات در زمان ابراز برخی از حوادث ماه‌های قبل، گامی مثبت و رو به جلوست.

این انجمن این چنین اظهار کرده به‌جز برخی اختلال‌های مقطعی که تعداد آن‌ها کم نیست، یک سری اختلال مستمر نیز وجود دارد که در ساعات اوج مصرف (بین ساعت ۲۰ تا ۲۳) مشاهده می‌بشود. انجمن روال این بازدید را این چنین تشریح کرده است: «برای سنجش حالت اختلال مستمر اینترنت ایران به شکل تجمیعی از تاریخ فروردین تا آبان ،۱۴۰۲ صد دامنه‌ی اینترنتی )انتخاب شده بر پایه SimilarWeb از صد سرزمین را از پایگاه داده org.ooni بازدید کردیم. نتایج مشخص می کند که اختلال‌ها در اینترنت ایران، که در اردیبهشت ‌٪۱۸ دامنه‌ها را شامل می شد، با روال رو به بهبودی در آبان و آذر ۱۴۰۲ به ٪۵ افت اشکار کرد؛ روندی که علتمی بشود به تاثیرگذاری عمل های و نقدهای کارشناسی و این چنین تالش وزارت ارتباطات برای بهبود حالت کیفیت اینترنت امیدوار شد.» در این گزارش این چنین آمده است ایران با میانگین نزدیک به ۴۸ درصد از وبسایت دارای اختلال، بعد از چین با میانگین حدودی ۴۷ درصد به گفتن اولین سرزمین با بیشترین اختلال اینترنت در ۹ ماه تازه است.

بر پایه آنچه در این گزارش آمده است مهر ۱۴۰۲ بهترین حالت اینترنت در سرزمین رخ داده است. این گزارش پافشاری کرده عامل مهم اتفاقی که علتمی‌بشود تا لایه‌های شبکه در ساعات اوج مصرف اشباع بشوند؛ اشباع پردازنده‌های تجهیزات فیلترینگ است.

رتبه ایران از نظر محدودیت‌های اینترنتی: ۴۹ از بین ۵۰ سرزمین

انجمن تجارت الکترونیک تهران سرزمین ایران را در رتبه ۴۹ از ۵۰ از نظر محدودیت‌های اینترنتی قرار داده است و اظهار کرده بیشترین خاموشی مطلق اینترنت دنیا برای ایران است. ایران، هند و پاکستان سه سرزمین اول از حیث بیشترین قطعی و اختلال سراسری خودخواسته (سیاسی) اینترنت در نیمه اول سال ۲۰۲۳ قرار گرفتند. در بازدید‌های انجام شده بر پایه داده‌های OONI در نمونه گیری با ۱۰۰ وبسایت گوناگون، ایران (با ۴۹ وب سایت فیلترشده)، بعد از چین (با ۶۴ دامنه ی فیلترشده)، دومین اینترنت محدود جهان را دارد. گرچه وبسایت های پورنوگرافی در کشورهای فرد دیگر همانند کره جنوبی، ترکیه و مالزی به طور عمومی فیلتر است، اما فیلترینگ همه‌جانبه و گسترده در ایران، فراتر از محدودیت های قابل توجیه برای افکار عمومی و نیازهای شهروندان و کسب‌وکارها است.

بخشی از گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران اظهار کرده که فیلترینگ بی‌علت در سطح IP اعمال می‌بشود. این گزارش در توضیح این سخن بگویید خود به تست‌های بسیاری که انجام داده اشاره کرده و حرف های که برخی از IPها در برخی اپراتورها فیلتر می باشند و در برخی قابل دسترس: «ما برای شفافیت این نوشته، یک تست ساده انجام دادیم. چند دامنه فیلترشده (غیر از محتوای پورنوگرافی) را به شکل اتفاقی از داخل لیست OONI انتخاب کردیم. یکی از تست‌های ما روی دامنه za.co.ananzi که یک وب‌سایت جست‌وجو در فروشگاه‌های آفریقای جنوبی است، انجام شد. از آنجایی که هیچ سامانهای برای استعالم حالت فیلترینگ وبسایت ها، نمایش مصوبهی مرتبط، دلایل و در نهایت اعتراض به آن وجود ندارد، با بازدید محتوای وب‌سایت به این نتیجه رسیدیم که به گمان قوی انگیزه‌ای برای فیلتر کردن این چنین سایتی نباید وجود داشته باشد. در قدم بعدی فهمید شدیم فیلترینگ به جای محدودیت آن دامنه، فیلترینگ را روی IP انجام داده است، در نتیجه دامنه های فرد دیگر که از این IP منفعت گیری می‌کنند، یا مصرف‌کنندگان آتی این IP بعد از انتقال، هم چنان در لیست فیلتر باقی خواهند ماند.»

بر پایه آمارهای وبسایت Freedom On The Net نیز ایران در انتهای جدول شاخص آزادی‌های دسترسی به اینترنت قرار دارد و رتبه ۶۸ از ۷۰ را در اختیار دارد. این چنین شبکه‌های اجتماعی هم چنان در محدودیت کامل به‌سر می‌برند و کشورهایی همانند ایران، چین و ترکمنستان صدرنشین محدودیت شبکه‌های اجتماعی می باشند.

خودفیلتری داخلی در سرزمین

این چنین این گزارش می‌افزاید در بازدید انجام شده از بین ۱۰۰ وب سایت برتر دولتی ایران، ۵۷ وب‌سـایت از خـارج از کشــور در دسترس نیست؛ وب‌سـایت‌های مهم سرزمین از جملـه مجلس، وزارتخانه‌هـا، سازمان‌های بزرگ کشــور، شــاپرک و… بـرای کاربران غیرایرانی در دسترس نیسـت. انچه که در این گزارش آمده قانونی دایمی مبنی بر اعمال Access Iran، وجود ندارد اما در بزنگاه های مختلفی دستور اعمال این محدودیت به دستگاه های دولتی ابلاغ شده است و اگر این محدودیت دایمی باشد، نشان از کم توجهی آن نهاد مرتبط است.

فیلترینگ بی‌علت

انجمن تجارت الکترونیک تهران اظهار کرده تعداد بسیاری از وب‌سایت‌های فیلتر شده از نظر خدمات اراعه‌دهنده در سطح ابزارهای کاربردی قرار دارند. وبسایت‌هایی که از نظر این انجمن منطقی برای فیلترینگ آن وجود ندارد. انجمن تجارت الکترونیک تهران اظهار کرده هیچ سامانه‌ای برای استعلام و اعتراض به حالت یک وب سایت یا IP فیلتر شده وجود ندارد و این نوشته را یک نقص دانسته است. این انجمن اظهار آمادگی کرده تا در صورت استقبال کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه یا دیگر دستگاه‌های ذی‌صلاح، برای هر یکد از وبسایت‌ها معارفه‌نامه‌ای در رابطه با مزایای آزاد بودن و معایب فیلتر بودن آن تهیه کند تا در یک فضای کارشناسی، بازدید دقیق‌تری صورت بگیرد. این انجمن حرف های که به لیستی متشکل از ۲۰۰ وبسایت کاربردی رسیده که فیلترینگ آن‌ها علت خاصی ندارد.

رتبه ایران از نظر شدت در جهان: ۵۰ از بین ۵۰ سرزمین

شدت اینترنت ایران رتبه ۵۰ از ۵۰ را دارد و ایران توانسته در عرصه کندی اینترنت در دنیا صدرنشین باشد. پایگاه داده کلادفلر برای بازدید حالت شدت اینترنت هر سرزمین شاخص‌های Bandwidth و Latecny و DNS در نظر می‌گیرد و در هر سه این شاخص‌ها حالت ایران را نسبت به کشورهای گوناگون سنجیدند. انجمن تجارت الکترونیک تهران اظهار کرده که متاسفانه ایران در هیچ کدام جایگاه بهتری از رتبه ۵۰ از ۵۰ به دست نمی‌آورد.

هیچ یک از شاخص‌های مجموعه پهنای باند بین‌الملل سرزمین و تغییرات آن در دولت سیزدهم و شدت میانگین کاربران ایرانی در دسترسی به اینترنت بین‌الملل تا زمان انتشار کردن این گزارش به طور عمومی انتشار نشده است و این نوشته با این که می‌تواند پشتیبانی بزرگی برای سنجش شدت اینترنت باشد اما تا الان اجرایی نشده است. اینترنت ایران در بارگذاری Google نزدیک به ۳برابر کندتر شده است و انجمن تجارت الکترونیک تهران این آمار را بر پایه پایگاه آماری Google CrUX استخراج کرده است. شدت لود گوگل برای کاربران ایرانی طی یک بازه وقتی ۵ ساله، سه برابر کندتر شده و از شدت ۲.۵ ثانیه در سال ۲۰۱۸ به ۶.۳۲ ثانیه در سال ۲۰۲۳ رسیده است.

این چنین در این گزارش آمده بر پایه پایگاه داده meter.net با بازدید شدت دانلود و اپلود و پینگ اینترنت ایران دست‌کم سه رتبه سقوط داشته است و از لیست صد سرزمین اول خارج شده است. این در حالی است که بولیوی، کویت، شیلی، میانمار و مراکش در بین ۱۰۰ سرزمین اول این شاخص و در وضعیتی بهتر از ایران قرار دارند.

قیمت بالای پهنای باند انحصاری وزارت ارتباطات

گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران از قیمت بالای پهنای باند انحصاری شرکت ارتباطات زیرساخت انتقاد کرده است. در این گزارش آمده است که انحصار فراهم و فروش پهنای باند در ایران در اختیار این شرکت است که به حرف های این گزارش اگرچه اینترنتی ارزان‌تر از برخی کشورهای همسایه همانند امارات به فروش می‌رساند اما چندیدن برابر قیمت کشورهای گسترش یافته به دست شرکت‌ها می‌رساند.

بر پایه اطلاعات مندرج در این گزارش، ، در بهترین حالت قیمت اینترنت خریداری شده توسط اپراتورها برای یک اینترنت mbps،۱۰۰ عدد ۶میلیون تومان و برای اینترنت gbps1 که وزیر ارتباطات از آن سخن بگویید می کند ۶۰ میلیون تومان در ماه تعیین شده است. در همه کشورها، اپراتورهای فروشنده اینترنت با Share کردن پهنای باند یا فروش اینترنت به طور حجمی، قیمت همه شده خود را افت خواهند داد تا خریداری آن از سوی کاربر اینترنت خانگی منطقی باشد. اگر ضریب share را ۸ برابر در نظر بگیریم، قیمت همه شده پهنای باند mbps100 برای اپراتور ۷۵۰.۰۰۰ تومان می بشود: «. اگر فکر کنیم نیمی از ایران ترافیک اینترنت کاربران ایرانی در داخل ایران مسیریابی می بشود و نیمی از آن از پهنای باند بینالملل منفعت گیری میکند، این عدد به ۳۷۵.۰۰۰ تومان افت می‌یاید. که باید به آن هزینه های بالای حقوق و دستمزد، اندوخته‌گذاری برای خرید تجهیزات، هزینه انتقال، هزینه خرید پهنای باند در IXP و … را اضافه کرد. در نتیجه مسیر اراعه اینترنت پرسرعت و ارزان از دولت و شرکت ارتباطات زیرساخت عبور می‌کند، نه از قیمتی که شرکت تنظیم مقررات رادیویی برای اپراتورهای اینترنتی اشکار می‌کند.»

در این گزارش آمده است که حالت پهنای باند ‌بین‌الملل ایران در آخر دولت دوازدهم، ۸ ترابیت بر ثانیه گزارش شده است. در شرایطی که وزارت ارتباطات گزارش شفافی در این رابطه نمی‌دهد، کارشناسان اینترنت تخمین می‌زنند، این عدد در مهر ۱۴۰۱ به ۳ ترابیت بر ثانیه افت و اکنون تنها به ۶ ترابیت بر ثانیه رسیده است.

در شرایط عادی مردم ایران باید ترافیک «اینستاگرام» را با نرخی ارزان از CDN آن شرکت در داخل ایران دریافت کنند. در شرایط نیمه‌عادی مردم ایران باید بتوانند حداقل ترافیک «اینستاگرام» را با قیمتی متوسط از CDN آن شرکت در یکی از کشورهای همسایه همانند ارمنستان دریافت کنند. اما اکنون باید آن را با نرخی گران از یکی از IX های اروپا همانند فرانکفورت و آمستردام دریافت کنند، چون زیاد تر VPN ها از مراکز مهم انتقال در اروپا مسیریابی خواهد شد.

هزینه سنگین تجهیزات فیلترینگ اپراتورهای اراعه دهنده اینترنت

انچه که این مرکز اظهار کرده اپراتورها برای گسترش gbps10 در شبکه خود باید نزدیک به ۱۰ میلیارد تومان برای تجهیزات فیلترینگ پرداخت کنند. این چنین حرف های شده تعداد بسیاری از اپراتورها به علت نبوده است تجهیزات کافی فیلترینگ در آن استان ناچار به انتقال ترافیک اینترنت به تهران می باشند، که این نوشته علتافزایش هزینه و افت کیفیت می‌بشود.

این انجمن در ادامه از کارکرد وزارت ارتباطات در عرصه گسترش تجهیزات فیلترینگ شکایت کرده است و حرف های که «سیاست تازه وزارت ارتباطات در دولت سیزدهم مورد انتقاد است؛ سیاستی که به گسترش تجهیزات فیلترینگ در لایه اکسس و بین اپراتورهای همراه نیز پرداخته است و برنامه ریزی گسترش و اجرای آن در اپراتورهای ثابت را هم اغاز کرده است. به عبارتی ترافیک های داخل سرزمین نیز از این بعد از تجهیزات فیلترینگ عبور خواهند کرد و قابل پیشبینی است اختلالات ذکر شده در شبکه داخلی ایران هم در آینده نزدیک زیاد تر نمود اشکار کند.»

قدم‌هایی کوچک برای بهبود اینترنت سرزمین طی ماه‌های تازه

انجمن تجارت الکترونیک تهران به یک سری نتایج که به‌خاطر عمل های آن‌ها در پی انتشار کردن اولین گزارش‌شان بوده پرداخته است. بر این مبنا اختلال دامنه bing در پاییز ۱۴۰۲ به شکل چشم گیری افت اشکار کرده است. بهبود حالت کلادفلر، از بین بردن محدودیت پروتوکل HTTP v3.0 و و این چنین بهبود نسبی حالت اینترنت ایران در شاخص‌های شدت و تاخیر در بارگذاری اینترنت از دیگر مواردی بوده که این انجمن باور دارد بعد از انتشار کردن گزارش اول درمورد حالت کیفیت اینترنت در سرزمین رخ داده است.

انجمن تجارت الکترونیک تهران این چنین پافشاری کرده است فهرستی از وب سایت های ایرانی که نوعی محدودیت دسترسی را برای آی پی های غیرایرانی اعمال کرده‌اند، تهیه کرده و در قالب نامه‌هایی با ذکر عواقب این محدودیت در کیفیت کلی اینترنت ایران، از آن‌ها خواسته شده تا این محدودیت را رفع کنند. این چنین این انجمن اظهار کرده که: «با تهیه فهرستی از وب سایت‌هایی که دسترسی ایرانیان را محدود  کرده‌اند، در قالب ایمیل‌هایی رسمی از آن‌ها خواستیم که این محدودیت را در راستای اهداف آزادی اطلاعات برای ایرانیان رفع کنند.»

تهیه و انتشار کردن عمومی گزارش‌های مقداری به جامعه یکی از با اهمیت ترین شاخص‌های تلاش برای گسترش سرزمینی است. گزارش کیفیت اینترنت ایران نیز با همین علتو در واقع بر پایه‌ نوعی مطالبه‌گری شواهدمحور برای تسهیل «دسترسی به اینترنت آزاد و با کیفیت برای همه مردم ایران»‌ تهیه می‌بشود.

خواست‌های قسمت خصوصی از نهادهای دولتی، حاکمیتی و مجلس

انجمن تجارت الکترونیک تهران در آخر این نامه ۱۳ خواست گوناگون در قسمت‌های گوناگون از نهادهای سرزمین داشته و آن‌ها را نقل کرده است. به‌گفتن مثال بهبود معمار فنی و تشکیل افزونگی در همه قسمت‌های فراهم پهنای باند در سرزمین و یا به رمسیت شناختن خق دسترسی به اینترنت بین‌الملل به‌گفتن حقوق غیرقابل سلب شهروندی بخشی از این خواست‌ها است. این چنین بازنگری در لیست سایت‌هاای فیلترشده به طور دوره‌ای در فرایندی شفاف و قابل پیگیری و منسوخ کردن دستور ایران اکسس کردن وبسایت‌های دولتی و ممنوعیت تشکیل محدودیت جغرافیایی مستمر از دیگر خواست‌های این انجمن به حساب می اید. افت قیمت پهنای باند بین‌الملل از طریق افت قیمت همه شده و افت سود شرکت ارتباطات زیرساخت با تشکیل راهکارهای جانشین و افت هزینه‌های فیلترینگ از دیگر مواردی است که این انجمن آن‌ها را خواستار شده است.

در انتهای این گزارش تفصیلی پیوست‌هایی نیز قرار داده شده که بخشی از آن یک فهرست طویل از وبسایت‌هایی است که در ایران فیلتر شده‌اند و انجمن تجارت الکترونیک تهران خواستار بازنگری در فیلترینگ آن‌ها است. وبسایت‌هایی همانند فوربز، والمارت، لنوو، رنکر و پینترست و… اسامی قسمت یاز این وبگاه‌ها است.

متن کامل این گزارش را در اینجا بخوانید.